Onzekerheid
Het leven zit vol onzekerheden. Onverklaarbare zaken.
Maar het mensensoort houdt niet van die onzekerheid. Onzekerheid geeft onrust, stress, angst en chaos. Voorspelbaarheid en zekerheid brengen daarentegen rust.
Door het onverklaarbare te bestrijden, problemen grondig onder de loep te nemen, te voorzien van een label, te bezweren met rituelen, proberen mensen controle te krijgen over hun bestaan.
Onzekere tijden
Vooral in onzekere tijden van oorlog, ziekte, de dood in het vizier,
natuurrampen of armoede is dat merkbaar. Dan neemt deze behoefte toe.
Rituelen en spiritualiteit gaan vaak ook een grotere rol spelen.
Iets om aan vast te klampen. Iets wat hoop geeft. Weten dat het ooit beter zal worden.
Ook wetenschappers bieden hoop. Onderzoekers bestrijden succesvol ziekten en doen uitvindingen om het leven aangenamer te maken en zelfs te verlengen.
Weet je nog hoe blij we waren met een vaccinatie tijdens de eerste corona pandemie?
Nou ja, sommige mensen dan.
Aanpassen maar
Mensen zijn nieuwsgierig van aard. Gelukkig maar, want dat is nodig om te overleven.
Het helpt je om manieren te vinden om met problemen om te gaan. Het helpt aan te passen aan omstandigheden. Want als je begrijpt wat er aan de hand is en wat de oorzaak is brengt dat een gevoel van controle met zich mee.
Doorgeschoten denkgewoontes
Filosoof René Descartes stelde dat er onderscheid gemaakt kan worden tussen de denkende mens en de natuur. Het zou aan mensen voorbehouden zijn om heer en meester te worden van de natuur. Eén van die doorgeschoten denkgewoontes is dat de mens volledig los staat van de natuur.
Er is iets niet goed in de natuur. De aarde mag niet meer dan 2 graden opwarmen. De biodiversiteit moet voldoen aan een x percentage van oorspronkelijke natuur.
De mens doet en de natuur ondergaat.
Scheiding lichaam en geest
Sommige mensen scheiden de rationele zaken van de ongrijpbare zaken.
Zoals de welbekende scheiding tussen lichaam en geest.
Maar helaas. Niet alles is verklaarbaar.
Neem de emotie schaamte als voorbeeld. Schaamte zorgt vaak voor blozen. een lichamelijke reactie op een emotie. Hoeveel bewijs wil je hebben?
En toch zijn lichaamsgerichte behandelingen in de psychiatrie schaars omdat ze zich moeilijk laten bewijzen en uitdrukken in getalletjes en normen.
Sommige zaken laten zich dus niet goed onderzoeken. Veel van wat we kennen is niet beheersbaar. Er zijn duidelijk grenzen aan het kunnen snappen. En controleren.
Mechanisch denken
Oorzaak-gevolg relaties, zoals mechanische zaken, laten zich gelukkig gemakkelijk onderzoeken.
Stel: je computer werkt plotseling traag. Dan ga je naar de computerdokter. Die concludeert op basis van zijn onderzoek dat er een chip kapot is. Het kapotte onderdeeltje wordt vervangen en je computer werkt weer naar behoren.
Het oorzaak-gevolg, mechanisch of medisch model genoemd,
is prima toepasbaar bij eenvoudige zaken. Maar niet alles is met die denkwijze verklaarbaar en oplosbaar. De kern van het probleem is niet altijd de oplossing - als er al een kern van een probleem zou bestaan. Een probleem is pas een probleem als je er een probleem van maakt: tot die tijd is het geen
probleem. Wat een probleem is en wat niet, is dus afhankelijk van hoe je er naar kijkt.
Waarom zijn we op aarde?
Is er leven na de dood?
Is het universum eindig?
Waarom is er oorlog in de wereld?
Wat was er eerst - de kip of het ei?
Complexe zaken
Complexe zaken zoals menselijk gedrag, het leven op aarde, ziekte,
sterfelijkheid of de oneindigheid van het universum, zijn niet goed op te lossen met mechanisch denken.
In het leven gaat het om een complex samenspel waarbij vele factoren een rol spelen.
En als er dan toch een (vermeende) oorzaak wordt gevonden wil dat niet zeggen dat dit automatisch oplossingen genereert.
Natuurkundige Albert Einstein stelde dat we niet alle problemen kunnen oplossen met de denkwijze die het heeft veroorzaakt. Met mechanisch denken doen we onszelf tekort.
Het wordt pas echt ingewikkeld als de manier waarop mensen zich tot wetenschap verhouden gaat lijken op de manier waarop mensen zich tot religie verhouden. Wanneer mensen zich star vasthouden aan de waaromvraag, terwijl die niet oplosbaar is.
Onbegrepen klachten
Mensen zijn inmiddels gewend aan advies van wetenschappers en
professionals. Want die zouden de wijsheid en de oplossing in pacht hebben.
Maar het wordt pas echt moeilijk als de waaromvraag in de weg komt te zitten om vooruit te komen in dit leven.
Zo gaat bijna de helft van de consulten bij de huisarts over aanhoudende, niet begrepen klachten. Ook in psychologische behandelingen is er nagenoeg geen samenhang te vinden tussen diagnostische classificaties en de effectiviteit van behandelgesprekken. Nog altijd zijn professionals het niet eens over wat ziek en gezond is. Wat is normaal?
Toch verwachten mensen die bij de professional komen dat de oorzaak grondig onderzocht dient te worden. Maar tot hoever moet de professional meebewegen?
Schuldvraag
Een waaromvraag wordt al snel gevoeld als een schuldvraag, omdat het waarom lastig te achterhalen valt. Dan had je misschien beter je best moeten doen.
Het is dan ook de meest hardnekkige en bovendien niet-helpende vraag die je (je) maar kan stellen. Door een waaromvraag komt de focus op onmogelijkheden te liggen. En hierdoor zal het nog moeilijker worden om oplossingen te bedenken.
Waarom heb je gisteravond toch weer teveel gedronken?
Waarom heb je je oefeningen niet gedaan?
Waarom doe je zo raar?
Waarom heb ik deze ziekte gekregen?
Waar heb ik dat aan verdiend?
Erkenning
Problemen worden gezien als niet-succesvolle pogingen om moeilijkheden op te lossen. Voorafgaand heeft er waarschijnlijk al een hele zoektocht plaatsgevonden naar het waarom. En is er worsteling aan vooraf gegaan.
En dat vraagt uiteraard om erkenning voordat er verder gekeken mag worden naar oplossingen. De volgende oplossingsgerichte vragen kunnen dan gesteld worden:
Hoe is dat een probleem voor je?
Wat heb je al gedaan en wat hielp hiervan?
Wat heb je gedaan om je hoofd boven water te houden dat hielp?
Op welke momenten is het probleem of conflict hanteerbaar?
Hoeveel moet er nog onderzocht, gezegd of gedaan worden rondom het probleem/ conflict om naar oplossingen te kijken?
Hoe in plaats van waarom
Als de waaromvraag niets oplevert, én er is voldoende erkenning geweest voor de worsteling om met de problematische situatie om te gaan, is de hoe-vraag de volgende stap om je dichter bij de oplossing te brengen.
Hoe kun je ervoor zorgen, ondanks de aanwezigheid van het probleem, om dichter bij de ideale situatie te komen?
De vier oplossingsgerichte basisvragen van Fredrike Bannink* zijn dan nuttig om vooruit te komen.
Waar hoop je op?
Welk verschil zou dat maken?
Wat werkt al in de goede richting?
Wat zou de volgende stap/ het volgende teken van vooruitgang zijn?
Nu weet je waarom!
Bannink, F.P. (2009a, 2e druk). Oplossingsgerichte vragen. Handboek oplossingsgerichte gespreksvoering. Amsterdam: Pearson.